ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΣΤΟΥΣ ΕΛΛΗΝΕΣ ΕΠΙΜΕΛΗΤΕΣ: Γιώργος Τσιβελέκος
Ελένη, αρχικά θα ήθελα να σε ευχαριστήσω όχι μόνο για το αφιέρωμα που κάνεις στους Έλληνες επιμελητές βιβλίων, αλλά και που με σκέφτηκες! Είναι πολύ τιμητικό! Επίσης, είναι πολύ βοηθητικό, γιατί μας δίνεις χώρο να μιλήσουμε για το επάγγελμά μας, ένα επάγγελμα που δεν έχει αναγνωριστεί όσο του αξίζει. Ίσως μέσα από τα αφιερώματα αυτά να αλλάξει κάτι, έστω στην αντίληψη των αναγνωστών και των συγγραφέων. Σίγουρα, όμως, καλό θα ήταν να επηρεαστεί και η αντίληψη των εκδοτών. Ίσως όλα να ξεκινούν από εκεί. Όπως σε κάθε μου συνέντευξη που αφορά τον χώρο του βιβλίου δε διστάζω να μιλήσω καθαρά, το ίδιο θα πράξω και τώρα...Πρώτα πρώτα θα ήθελα να "καταγγείλω" τους εκδοτικούς οίκους οι οποίοι είναι κακοπληρωτές προς τους επιμελητές τους ή δεν έχουν καν επιμελητές στο προσωπικό τους. Πώς γίνεται αυτό; Είναι πολύ απλό...
Μπορεί να έχουν έναν γραφίστα ο οποίος έχει κάποιες στοιχειώδεις γνώσεις επιμέλειας ή και καθόλου, κι έτσι αναλαμβάνει να κάνει και τη σελιδοποίηση, και τον σχεδιασμό του εξωφύλλου, και την επιμέλεια του κειμένου, η οποία όμως μόνο επιμέλεια δεν είναι. Τα κάνει όλα, δηλαδή, και συμφέρει.
Ήδη με αυτές τις δύο τακτικές που αναφέρθηκαν γίνεται φανερό πως η επιμέλεια κειμένου και κειμένων δεν κατέχει τη θέση που της αξίζει στον επαγγελματικό χώρο. Κι όμως, με μια καλή επιμέλεια αφενός ο εκδοτικός οίκος δείχνει τον σεβασμό που αξίζει στους αναγνώστες του, αφού θα τους παραδώσει κάτι ποιοτικό, χωρίς ελαττώματα, και αφετέρου το ίδιο το βιβλίο μπορεί να αποκτήσει άλλο εκτόπισμα, αναδεικνύοντας στον μέγιστο βαθμό το ταλέντο του συγγραφέα.
Η επιμέλεια είναι το πιο καθοριστικό στάδιο σε όλη την εκδοτική διαδικασία. Κατά το στάδιο της επιμέλειας, το βιβλίο μεταπλάθεται, μεταλλάσσεται, βελτιώνεται και εν τέλει τελειοποιείται. Κατά το στάδιο της επιμέλειας πολλές φορές είναι που το έργο αποκτά και τη μορφή βιβλίου.
Έχοντας επιμεληθεί περί τα πενήντα βιβλία, μπορώ να πω πως δεν ήταν όλα βιβλία όταν έφτασαν στα χέρια μου (ήταν ένα ενιαίο κείμενο χωρίς παραγράφους, χωρίς κεφάλαια, με λάθος σημεία στίξης, σε λάθος θέση τοποθετημένα τα σημεία στίξης, με ορθογραφικά και συντακτικά λάθη, με λάθος χρήση των τελικών ν κ.α.), εγώ τα έκανα βιβλία.
Φυσικά, μια τέτοια διαδικασία και για να επέλθει η τάξη στο χάος απαιτούνται γνώσεις, πολύς χρόνος, κόπος, καθήλωση μπροστά από μια οθόνη, συγκέντρωση και προσοχή στις λεπτομέρειες, κάτι που μάλλον δε λαμβάνεται σοβαρά υπόψιν από όσους βρίσκονται εκτός του επαγγέλματος αυτού, το θεωρούν εύκολο σαν να διαβάζεις απλά ένα βιβλίο και το υποτιμούν. Βέβαια, υπάρχουν και αρκετές περιπτώσεις στις οποίες το βιβλίο είναι καλογραμμένο από τον ίδιο τον δημιουργό του και είναι προς τιμήν του, γιατί δείχνει έναν συγγραφέα ο οποίος έχει ασχοληθεί σοβαρά με το αντικείμενό του και έχει τις απαραίτητες γνώσεις. Πιθανόν να έχει παρακολουθήσει κάποια σεμινάρια ή εργαστήρια δημιουργικής γραφής, ή οι γενικότερες σπουδές που έχει κάνει να του έχουν προσφέρει τη γνώση της ελληνικής γλώσσας σε ένα πολύ καλό επίπεδο. Ωστόσο, ακόμα και σε αυτές τις περιπτώσεις είναι αναγκαίο να δοθεί το βιβλίο σε έναν επαγγελματία επιμελητή. Οι επιμελητές δε διορθωθούν μόνο εμφανή λάθη, διορθώνουν κι άλλα πράγματα, τα οποία πολλές φορές είναι λεπτομέρειες. Από τις λεπτομέρειες, όμως, είναι που διακρίνεται ο καλός συγγραφέας και ο καλός επιμελητής.
Οι συγγραφείς καλό θα ήταν να εμπιστεύονται τα έργα τους πιο εύκολα σε έναν επαγγελματία επιμελητή αλλά και να ακολουθούν τις συμβουλές τους, γιατί εκείνοι είναι και πιο αντικειμενικοί μεταξύ των άλλων. Εγώ προσωπικά κάνω κυρίως φιλολογική επιμέλεια, καθώς έτσι μου ζητήθηκε και από τους δύο εκδοτικούς οίκους στους οποίους έχω εργαστεί μέχρι στιγμής. Δεν εμπλέκομαι, δηλαδή, τόσο στο περιεχόμενο της ιστορίας ή στον τρόπο με τον οποίο θα ειπωθεί η ιστορία αυτή. Αυτό αφορά τη λογοτεχνική επιμέλεια. Ωστόσο, αν εντοπίσω κάποιο σοβαρό λάθος και ως προς τη ροή της υπόθεσης ή αν πρόκειται για ένα μη αληθοφανές γεγονός ή για κάποια λάθος πληροφορία, εννοείται ότι θα το αναφέρω. Ειδικά όταν αναλαμβάνω ανεξάρτητα από εκδοτικό οίκο ένα βιβλίο, τότε νιώθω πιο ελεύθερος και δίνω συμβουλές στους συγγραφείς όσον αφορά στο έργο τους και από λογοτεχνικής άποψης. Μάλιστα, σε μια περίπτωση κάνω καθαρά λογοτεχνική επιμέλεια, καθώς πρόκειται για έμμετρα παιδικά παραμύθια τα οποία δημοσιεύονται σε ακουστική μορφή. Κάτι ακόμα που θα ήθελα να τονίσω είναι πως είναι πολύ σημαντικό ο εκάστοτε επιμελητής να έχει εμπειρία. Όχι μόνο επαγγελματική εμπειρία, αλλά και αναγνωστική και συγγραφική. Είναι ένα αντικείμενο το οποίο θεωρώ πως μαθαίνεται στην πράξη, με την επαφή και την τριβή με τα βιβλία. Το θεωρητικό υπόβαθρο σαφώς και είναι απαραίτητο, αλλά δεν αρκεί.
Επίσης, είναι πολύ σημαντικό ο άνθρωπος που κάνει επιμέλειες να αγαπάει πραγματικά το βιβλίο, να έχει υπομονή και να του αρέσει η τάξη.
Αν το έργο ενός συγγραφέα πέσει στα χέρια ενός τέτοιου επιμελητή, τότε θα μείνει απόλυτα ικανοποιημένος από το αποτέλεσμα και θα δικαιωθεί. Τέλος, όσον αφορά τους αναγνώστες, καλό θα ήταν να μην παινεύουν μόνο τους συγγραφείς για ό,τι θετικό εντοπίζουν και για ό,τι αρνητικό να κατηγορούν τους επιμελητές, γιατί απλούστατα δε γνωρίζουν σε τι κατάσταση βρισκόταν το βιβλίο πριν εκδοθεί και δεν μπορούν να γνωρίζουν τι δουλειά έχει γίνει. Ένα λάθος σε ένα διορθωμένο βιβλίο φαίνεται γίγαντας, αλλά ένα λάθος ανάμεσα στα εκατοντάδες ή και χιλιάδες λάθη που καλείται να διορθώσει ο επιμελητής φαίνεται σαν ένα μυρμηγκάκι.
Ο επιμελητής είναι άνθρωπος και είναι πολύ λογικό να του ξεφύγει και κάτι. Αυτό δεν είναι πρόβλημα. Πρόβλημα είναι να υπάρχουν επαναλαμβανόμενα λάθη, απροσεξίες και ασυνέπειες. Τότε ο αναγνώστης μπορεί να γίνει επικριτικός και με το δίκιο του.
Πάντα ο Γιώργος τα λέει έξω από τα δόντια